Sprzęt do makrofotografii

Makrofotografia to dziedzina fotografii, która pozwala zajrzeć w fascynujący mikrokosmos otaczającego nas świata, ujawniając detale niedostrzegalne gołym okiem. W przypadku fotografii mrówek ta dziedzina staje się niezwykle ekscytującym wyzwaniem, wymagającym specjalistycznego sprzętu, zaawansowanych technik i przede wszystkim cierpliwości. W tym artykule zaprezentuję mój sprzęt do makrofotografii, poruszę tematy związane z obiektywami macro, optyką mikroskopową i techniką focus stacking.

Aparat do makrofotografii

Bardzo często słyszę opinie w stylu: „Musisz mieć naprawdę dobry aparat”. Czy jednak aparat jest najważniejszy w makrofotografii? Moim zdaniem aparat zajmuje dalsze miejsce, a posiadanie najnowszego i najdroższego modelu nie jest konieczne, aby robić dobre zdjęcia. Nie ma też znaczenia czy wybierzemy Canona, Nikona, Sony, czy może Olympusa. Decyzja dotycząca modelu czy marki aparatu powinna być dostosowana do budżetu i preferowanego systemu pracy. Uważam, że warto zainwestować w najlepszy aparat, na jaki nas stać, pozostawiając jednocześnie środki na niezbędne akcesoria.

Obiektywy do makrofotografii

Obiektyw najbardziej wpływa na jakość zdjęć makro. Jego wybór nie jest łatwy i zazwyczaj nie kończy się na zakupie jednego obiektywu, gdyż różne obiektywy do makrofotografii mają różne zastosowania. Korzystam z optyki Canona i do swojej pracy wybrałem trzy obiektywy – podstawowym obiektywem jest dla mnie Canon MP-E 65 mm f/2.8 1-5x Macro Photo, który idealnie sprawdza się przy fotografowaniu mrówek, a także wszelkich innych niewielkich stawonogów. Zapewnia zakres powiększeń 1:1 – 5:1 i jest wprost stworzony do tego celu, a jedyna jego wada to spory ciężar 710 g.

Do fotografowania dużych mrówek oraz innych większych stawonogów używam obiektywu Canon EF 100 mm f/2.8L Macro IS USM, który idealnie sprawdza się w domowym studio, a obiektyw Canon EF 180 mm f/3.5L Macro USM jest idealny do fotografowania w plenerze. Jego bardzo duża odległość robocza, skala 1:1 oraz piękne rozmycie tła sprawdzają się tam idealnie. Wszystkie trzy wspomniane obiektywy makro mają możliwość zamontowania mocowania statywowego, co według mnie jest rewelacyjnym rozwiązaniem w plenerze.

Obiektywy mikroskopowe do makrofotografii

Obiektywy mikroskopowe oferują unikalne cechy, które sprawiają, że są one atrakcyjne dla entuzjastów makrofotografii ekstremalnej. Przede wszystkim dysponują powiększeniami nieosiągalnymi w standardowych obiektywach makro, co umożliwia uzyskanie ogromnych przybliżeń obiektów. Ponadto, obiektywy mikroskopowe charakteryzują się wysoką rozdzielczością i precyzją, co pozwala uwiecznić nawet najdrobniejsze detale i struktury fotografowanych obiektów. Nie każdy jednak obiektyw mikroskopowy jest odpowiedni do zastosowania w makrofotografii. Do tego celu idealnie sprawdzają się obiektywy metalurgiczne Nikon M Plan oraz Mitutoyo M Plan Apo. Używam w większości właśnie tych pierwszych głównie z uwagi na ich dostępność oraz montaż bez dodatkowej optyki. Moje portrety mrówek powstają przy użyciu obiektywów mikroskopowych.

Montaż obiektywu mikroskopowego

Korzystanie z obiektywów mikroskopowych w extreme macro wymaga dużego wysiłku ze strony fotografa. Konieczne jest użycie specjalnych adapterów, pierścieni pośrednich lub dodatkowej optyki (zależy to od rodzaju użytego obiektywu mikroskopowego), aby zamontować obiektyw mikroskopowy do aparatu fotograficznego. Gotowych rozwiązań jest mało, a w dodatku nie są one tanie ani łatwo-dostępne. Aby poradzić sobie z tym problemem, wykonałem mocowanie do tanich chińskich pierścieni pośrednich.

mocowanie obiektywu mikroskopowego do pierścieni pośrednich

Pierścienie te mają 3 podstawowe zalety: są łatwo-dostępne, tanie i po skręceniu samych pierścieni (z pominięciem mocowań bagnetowych) bardzo stabilne. Dzięki takiemu mocowaniu (za pierścienie pośrednie nie aparat) uzyskałem dużą sztywność całego zestawu, a dodatkowo zyskałem możliwość błyskawicznej zmiany kadru z poziomego na pionowy.

Automatyczna szyna do makrofotografii

Do fotografii za pomocą obiektywów mikroskopowych niezbędna jest precyzyjna szyna do makrofotografii. Obiektywy mikroskopowe — mimo wielu zalet — mają jedną poważną wadę: bardzo małą głębię ostrości. Rozwiązaniem jest zastosowanie specjalistycznej szyny makro, dzięki której można zrobić serię zdjęć z przesunięciem płaszczyzny ostrości, a następnie połączyć je przy użyciu odpowiedniego oprogramowania w jedno zdjęcie. Przy dużej skali powiększenia ważna jest precyzja i powtarzalność kroków. Już w 2013 roku wykonałem swoje pierwsze automatyczne sanki do makro, w 2015 powstała szyna, którą nazwałem BlueStack. Używam jej do dnia dzisiejszego, podobnie jak wielu moich znajomych, dla których też złożyłem taką szynę. Do jej zbudowania użyłem bardzo precyzyjnej prowadnicy ze śrubą kulową, stosowaną w przemyśle. Jako napęd zastosowałem silnik krokowy i otrzymałem urządzenie, które jest powtarzalne, precyzyjne a przy tym szybkie. Całą elektronikę umieściłem wewnątrz szyny dzięki czemu brak jest dodatkowych zewnętrznych sterowników czy niepotrzebnych kabli.

Całość jest sterowana poprzez Bluetooth za pomocą autorskiej aplikacji na telefonie z systemem Android. Kompaktowe wymiary, wysoka precyzja, możliwości personalizacji, energooszczędność i niezawodność pozwalają mi korzystać z tej szyny makro nie tylko w domowym studio, ale również w plenerze z dala od cywilizacji.

Stolik do ekstremalnej makrofotografii

Mamy już aparat, obiektywy mikroskopowe, szynę makro i co dalej? Trzeba teraz zacząć robić zdjęcia. Aby uprzyjemnić tę czynność, a jednocześnie bardzo usprawnić sobie fotografowanie, opracowałem specjalny stolik do makrofotografii ekstremalnej. Stolik ten umożliwia mi bardzo precyzyjne ustawienie fotografowanego obiektu w dosłownie każdej możliwej osi oraz ustawienie lamp błyskowych czy aparatu w odpowiedniej pozycji. Konstrukcja stolika jest bardzo stabilna i dopracowana pod każdym względem. Kilka lat pracy na maszynach CNC, moje zamiłowanie do majsterkowania i ciągłego ulepszania swoich pomysłów zaowocowało powstaniem maszyny, która bardziej przypomina drukarkę 3D niż urządzenie do robienia zdjęć. To nie pierwszy mój stolik, jaki wykonałem. Zaczynałem od prostej deski z przykręconym mikroskopem, a wersja obecna też nie jest ostateczna, w planach jest bowiem wykonanie kolejnego stolika z wbudowanym zasilaniem i elektronicznym pomiarem fotografowanego obiektu.

Oprogramowanie do Focus stacking

Focus stacking to technika, która polega na łączeniu wielu zdjęć wykonanych z przesunięciem płaszczyzny ostrości w jedno, doskonale ostre zdjęcie. To niezastąpione narzędzie w fotografii makro, gdy są używane obiektywy mikroskopowe albo gdy fotografując w plenerze trzeba uzyskać ostry obiekt na rozmytym tle. W technice tej wykorzystujemy zalety posiadanych obiektywów, niwelując ich wady, takie jak mała głębia ostrości. Można sfotografować obiekt na najostrzejszej przysłonie, jednocześnie uzyskując pięknie rozmyte tło. Po złożeniu zdjęć składowych w jedno uzyskamy ostre zdjęcie z żądaną głębią ostrości.

Na rynku dostępnych jest wiele darmowych jak i płatnych programów do układania zdjęć w stosy. Przetestowałem większość z nich i ostatecznie wybrałem program Zerene Stacker. Jest to jeno z najlepszych narzędzi do tego celu. Mimo dość wolnego działania jest bardzo dokładny i umożliwia bardzo łatwą i precyzyjną edycję. Jest niestety płatny ale licencja jest dożywotnia i stosunkowo tania jak na jego możliwości.